بررسی تطبیقی آیین سپاهیگری ایران باستان با استناد به عیون الأخبار ابن قتیبه و شاهنامۀ فردوسی

مقایسة­ عیون الأخبار ابن قتیبه و شاهنامه فردوسی نشان می­دهد که فنون نبرد در ایران پیش از اسلام از مبانی نظری خاصی برخوردار بوده است. از جمله آن مبانی نظری می­توان به آرایش سپاه اشاره کرد که مواردی مانند استقرار پیاده­گان، سوار­ان، فیل­سواران، جنگجویان چپ دست، قلب، میمنه، میسره، مقدّمه و ساقة لشگر را در برمی­گیرد. ایرانیان پیش از اسلام، روانشناسی جنگ و تاکتیک­های نظامی آن را به خوبی می­دانسته و برای تشخیص زمان و مکان حمله، استقرار سپاه، با توجه به وزش باد، تابش خورشید، دسترسی به آب و آذوقه، حفظ اطّلاعات، شبیخون و دفاع، تسخیر قلعه­ها، تقویت روحیۀ سربازان و تضعیـف روحیة دشمن از فنون ویژه­ای بهره­مند بوده­اند. از مقایسه این دو اثر، افزون بر روشن شدن برخی مبانی نظری مـربوط به ارتش ایران، معلوم می‏گردد که شـاهنامه فردوسی در بخش نظامی و آداب سپاهیگری از آیین­ها­ و فرهنگ ایران پیش از اسلام تأثیر پذیرفته است. در این مقاله با استفاده از روش تاریخی -تحلیلی، سر نخ­هایی از ساختار و مبانی نظری ارتش ایران ارائه داده­، نشان داده­ایم که حکیم توس در نقل منابع خود یعنی خداینامه­ها، امین بوده است.